Fight, flight, freeze

Fight, flight, freeze. Werking van de hersenen bij stress

Ons brein bestaat uit verschillende delen. In dit artikel kijken we naar de drie ‘elementen’ en leggen we een link naar de werking van ons brein in relatie tot stress. De drie elementen zijn: het reptielenbrein, zoogdierenbrein en het menselijk brein. 

Deze drie ‘delen’ zijn evolutionair opvolgend ontwikkeld en liggen als het ware gestapeld op elkaar (afbeelding 1). We beginnen onderaan. 

Het oudste deel van ons brein is de hersenstam, oftewel het reptielenbrein. Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor onze vitale functies (ademhaling, hartslag, bloeddruk etc). Dit deel van het brein is gericht op overleven en is van grote invloed als het gaat om aan gevaarlijke situaties te kunnen ontsnappen.  

Hierna volgt ons limbisch systeem. Ook wel het zoogdierenbrein of het emotionele geheugen genoemd. In het limbisch systeem liggen de structuren die betrokken zijn bij emoties zoals het reguleren van emoties en het emotioneel geheugen. Het emotioneel geheugen helpt ons om een gevaarlijke situatie te herkennen en vervolgens te handelen. 

Als laatste komen we bij de neocortex, oftewel het menselijk brein. Dit is het jongste brein en ligt over de eerder genoemde delen heen. In het menselijk brein wordt logica, plannen en abstract denken onder andere geregeld. 

Hoe werkt dat in een stressvolle situatie? 

Via onze zintuigen komen alle prikkels binnen en neem je spanning of stress waar. Deze prikkels worden in de hersenen verwerkt. In het limbisch systeem (zoogdierenbrein) wordt de link gelegd met eventueel eerder voorgekomen gebeurtenissen en zo wordt in een split second bepaald of iets gevaarlijk is of niet.

Wanneer er sprake is van bijvoorbeeld chronische stress, trauma of een verminderd basisvertrouwen (hier kom ik later op terug), kan het brein geen onderscheid meer maken tussen gevaarlijk of in potentie gevaarlijk, maar gezien de huidige omstandigheden niet gevaarlijk. Het brein zal dus in zo’n geval altijd kiezen voor overleven. Het reptielenbrein neemt het over en kiest voor een overlevingsstrategie fight, flight, freeze.

De woorden voorspellen het al. In het geval van vechten verweer je jezelf, kom je in opstand. Vluchten ziet op een situatie uit de weg gaan, vermijden. 

Freeze, oftewel bevriezen of verstarren houdt in dat je tot niets meer komt. Je valt stil en komt niet in actie.  

Link naar de praktijk

Bij Peers en Paarden werken we met kinderen en volwassenen die zich herkennen in HSP en of HB. Vaak is er al een lange weg afgelegd en is men zoekende naar een goede balans. Recent ben ik gestart met een training rondom basisvertrouwen en hechting, omdat ik vermoed dat hierin een oorsprong kan liggen van de ontstane problematiek. Uiteraard vast niet altijd, maar een hoogbegaafd kind dat zich niet gezien voelt, daarbij kun je je wellicht een voorstelling maken dat dit iets doet met het basisvertrouwen en de veiligheid dat het kind ervaart. En omgedraaid kan denk ik ook. Een kind dat een verminderd basisvertrouwen heeft (om welke reden dan ook) zal moeite ervaren in de ontwikkeling en tegen uitdagingen aanlopen die wellicht gekoppeld worden aan cognitie, maar in een diepere laag zijn oorsprong vinden. 

Basisvertrouwen

Als je nog steeds leest, dan deel ik hier graag nog een stukje theorie over het basisvertrouwen. Volledig geïnspireerd op het CREF model van Baukje van Leeuwen. 

Baukje schrijft in haar boek - Levensbelang -  over het ontstaan van basisvertrouwen. In haar theorie wordt ervan uitgegaan dat de opbouw van basisvertrouwen al start bij de bevruchting en dat ook de zwangerschap en geboorte van groot belang zijn. Problemen die zich tijdens één van deze fasen voordoen, zijn in deze theorie dus al van invloed op het basisvertrouwen. Het basisvertrouwen ontwikkelt zich verder door in de verschillende fasen van opgroeien. Een voldoende stevig basisvertrouwen ligt ongeveer rond de 70%. Hiermee ben je in staat om nieuwe of ingrijpende gebeurtenissen zelf te verwerken. Baukje legt ook uit dat wanneer het basisvertrouwen lager is, het moeilijker lukt om zelf je stressniveau te verlagen en dat de energie van onverwerkte gebeurtenissen vervolgens opslaat in het lichaam en zorgt voor een andere uiting hiervan. Bijvoorbeeld via ziekte of gedrag. Wil je hier meer over weten, dan raad ik je vooral aan om het boek ‘Levensbelang’ van Baukje van Leeuwen te gaan lezen.